Ngừa thiếu máu não tạm thời, chặn đột quỵ Cách nào?

Trong các bệnh lý liên quan đến thiếu máu não, có một khái niệm là thiếu máu não cục bộ tạm thời. Tình trạng này xảy ra tuy chưa gây tổn thương não vĩnh viễn ngay lập tức, nhưng lại là yếu tố dự báo những cơn đột quỵ trong tương lai. Bởi vậy, dự phòng cơn thiếu máu não cục bộ tạm thời để ngăn ngừa nguy cơ đột quỵ là vấn đề cần được quan tâm đúng mức.

Thiếu máu não cục bộ tạm thời xảy ra khi nào?

Thiếu máu não cục bộ tạm thời (TMNCBTT) là rối loạn hoạt động ở não gây ra do gián đoạn cung cấp máu tạm thời ở não gây giảm chức năng ở não ngắn và đột ngột (thời gian không quá 24 giờ, thường dưới 1 giờ) thường hay tái phát và là yếu tố nguy cơ dẫn đến nhồi máu não (đột quỵ). TMNCBTT xảy ra khi một mạch máu đưa máu lên não bị tắc nghẽn khiến lưu lượng máu đến một khu vực cụ thể bị chậm hoặc dừng hẳn lại. Điều này thường xảy ra theo ba cách: Một cục máu đông hình thành trong mạch máu não và làm tắc nghẽn mạch máu. Một cục máu đông hình thành ở những bộ phận khác trong cơ thể và di chuyển đến não bộ, gây tắc nghẽn mạch máu. Một động mạch lớn hoặc nhỏ vận chuyển máu lên não gần như bị tắc nghẽn theo thời gian, thường là do chứng xơ vữa động mạch. Điều này gây lưu lượng máu thấp, mà lưu lượng máu sụt giảm quá thấp có thể gây ra TMNCBTT hoặc thậm chí là đột quỵ. Do đó, cần cảnh giác kể cả sau khi những triệu chứng của TMNCBTT đã biến mất.

Khi các tế bào não bị thiếu máu tạm thời, khả năng truyền dẫn của tế bào não giảm sút một cách nhanh chóng, dẫn đến các rối loạn. Tuy nhiên, do tính chất thiếu máu nhẹ và trong thời gian ngắn, các tế bào não chưa bị tổn thương vĩnh viễn và nếu được cung cấp máu trở lại thì chúng lại hoạt động bình thường.

Tập thể dục vừa sức 30 phút mỗi ngày giúp phòng ngừa thiếu máu não. Ảnh: Trần Cương

Những ai dễ bị cơn TMNCBTT?

Giống đột quỵ, cơn TMNCBTT thường xảy ra ở người: tăng huyết áp, cholesterol máu cao, hút thuốc lá, đái tháo đường, hẹp động mạch cảnh, người có bệnh tim mạch như: suy tim, dị tật tim, viêm cơ tim, loạn nhịp tim, béo phì... gia đình có người bị bệnh mạch máu não, bệnh mạch vành hoặc động mạch ngoại biên trước tuổi 60.

Lứa tuổi thường xảy ra thiếu máu não tạm thời là từ 55- 64 tuổi, sau đó đến lứa tuổi 65 - 70, trên 70 và dưới 55 tuổi ít gặp hơn. Tỷ lệ TMNCBTT ở nam giới nhiều hơn ở nữ giới khoảng 2 lần. Cơn TMNCBTT có thể xảy ra bất cứ lúc nào, tuy nhiên gặp nhiều hơn vẫn vào thời gian từ 1 giờ sáng đến 12 giờ trưa và ít gặp xảy ra vào khoảng từ 20 giờ đến 24 giờ. Vấn đề này có thể giải thích bằng sự thay đổi lưu lượng tuần hoàn não theo thời gian trong ngày. Yếu tố thời tiết có ảnh hưởng với việc xuất hiện TMNCBTT như: thay đổi thời tiết một cách đột ngột, mùa đông gặp nhiều hơn mùa hè...

Một số yếu tố khác: TMNCBTT có thể xảy ra khi lao động gắng sức, nhất là ở những bệnh nhân có hội chứng bệnh lý “cướp máu dưới đòn”, nhưng cũng có thể xảy ra khi đang làm việc trí óc hoặc khi lao động nhẹ nhàng, khi đang nghỉ ngơi hoặc khi đang dạo phố... Nói chung là bất cứ khi nào.

Những dấu hiệu cảnh báo TMNCBTT

Triệu chứng của TMNCBTT giống như đột quỵ nhưng sau đó mất đi như thể liệt giả vờ. Các triệu chứng thường gặp là: yếu một tay hoặc một chân hoặc cả tay và chân cùng bên làm người bệnh đi khó khăn: đi loạng choạng, mất thăng bằng hoặc không phối hợp các động tác được hoặc ngã khuỵu. Rối loạn cảm giác kiểu kiến bò hoặc tê cóng một bên cơ thể. Yếu một bên cơ mặt, miệng méo. Nói khó khăn: nói đớ, nói không trọn câu đơn giản hoặc hoàn toàn không nói được. Nhìn khó khăn: mắt mờ hoặc mù một bên hoặc nhìn thấy hình đôi. Nhức đầu dữ dội. Chóng mặt. Mất ý thức: người bệnh sững sờ, không biết gì.

Nếu gặp các triệu chứng trên, hãy ghi lại thời gian chính xác mà các triệu chứng xảy ra. Đây có thể là một thông tin vô cùng hữu ích cho công tác cấp cứu. Nếu bạn nghi ngờ các triệu chứng xảy đến với mình là do TMNCBTT, hãy lập tức đến bệnh viện ngay. Các bác sĩ cần phải đánh giá, điều trị nguyên nhân gây ra TMNCBTT, sau đó lập một kế hoạch cụ thể để ngăn ngừa những cơn đột quỵ trong tương lai.

Nguy hại do TMNCBTT

Các triệu chứng của TMNCBTT có thể kéo dài từ vài phút đến hàng giờ và sẽ hết sau một thời gian vì lưu lượng máu được phục hồi trước khi não bị tổn thương lâu dài, nghiêm trọng. Mặc dù các triệu chứng không kéo dài, nhưng một số tổn thương não vẫn có thể xảy ra. Điều đáng lo nhất khi bị TMNCBTT là cơ thể sẽ xuất hiện các triệu chứng đột quỵ do lưu lượng máu trong động mạch não hạ thấp. TMNCBTT là yếu tố dự báo những cơn đột quỵ trong tương lai: 4 - 10% số người lên cơn đột quỵ thực sự trong vòng 48 giờ sau khi bị TMNCBTT và rất nhiều trường hợp bị đột quỵ sau 3 tháng. Nguy cơ đột quỵ đặc biệt tăng cao đối với những người trên 60 tuổi, những bệnh nhân tiểu đường và/hoặc có huyết áp cao hơn 140/90. Cơn TMNCBTT đối với bệnh lý mạch máu não nguy hiểm giống như cơn đau thắt ngực không ổn định đối với bệnh lý mạch máu tim.

Ngừa TMNCBTT, ngăn chặn đột quỵ, cách nào?

Kiểm soát các yếu tố nguy cơ và thực hành lối sống khỏe mạnh là cách thức tốt nhất để phòng ngừa cơn TMNCBTT. Nam giới nên bỏ thuốc lá. Giữ cân nặng chuẩn. Có chế độ ăn uống lành mạnh như ăn nhạt, ăn nhiều rau, trái cây và cá, ăn ít mỡ động vật. Uống rượu bia chừng mực. Sống lành mạnh, thể dục vừa sức mỗi 30 phút hằng ngày như đi bộ nhanh, chạy chậm, đạp xe, bơi. Kiểm soát stress, vì stress là yếu tố có thể gây tăng huyết áp tạm thời (mối nguy của đột quỵ do xuất huyết) hoặc gây tăng huyết áp thực sự, ngoài ra có thể làm máu dễ đông (gây đột quỵ do thiếu máu cục bộ). Kiểm soát tình trạng bệnh như tăng huyết áp, đái tháo đường, loạn mỡ máu, chữa trị sau nhồi máu cơ tim, bệnh tim mạch, rung nhĩ. Khi thấy có các dấu hiệu của TMNCBTT, người bệnh cần đi khám ngay để điều trị, phòng ngừa các cơn đột quỵ có thể xảy ra.

BS. NGUYỄN HƯNG